28 жніўня 2024 года стала вядома, што ўлады Швецыі дэпартавалі грамадзяніна Беларусі, які ўдзельнічаў у пратэстах супраць рэжыму Аляксандра Лукашэнкі ў 2020 годзе. Паводле інфармацыі Шведскага радыё, пасля вяртання на радзіму мужчына быў затрыманы беларускімі сілавікамі проста на мяжы. Гэты выпадак зноў уздымае пытанні аб лёсе тых, хто шукае палітычнага прытулку ў Еўропе, ратуючыся ад рэпрэсій у Беларусі.
Порушэнне міжнародных законаў аб абароне бежанцаў
Дэпартацыя беларускага актывіста са Швецыі выклікала рэзананс не толькі з этычных прычын, але і ў сувязі з парушэннем міжнародных прававых норм. Швецыя, як краіна, што ратыфікавала Канвенцыю аб статусе бежанцаў 1951 года і Пратакол 1967 года, абавязана прадастаўляць абарону асобам, якія падвяргаюцца пераследу на радзіме па палітычных матывах. У гэтым выпадку адмова ў прадастаўленні прытулку і дэпартацыя парушылі некалькі ключавых прынцыпаў міжнароднага права:
- Прынцып невысылкі (non-refoulement) — асноўны прынцып міжнароднага права аб бежанцах, які забараняе дэпартацыю асоб у краіны, дзе ім пагражае небяспека пераследу, катаванняў або іншых формаў жорсткага абыходжання. У гэтым выпадку Швецыя, адправіўшы грамадзяніна Беларусі назад, парушыла гэты прынцып, што магло прывесці да яго арышту і патэнцыйнага жорсткага абыходжання на радзіме.
- Еўрапейская канвенцыя аб абароне правоў чалавека (ЕКПЧ) — артыкул 3 ЕКПЧ забараняе катаванні і бесчалавечнае або зневажальнае абыходжанне. Дэпартуючы беларускага актывіста, Швецыя магла парушыць гэты закон, бо ёсць значныя падставы меркаваць, што ў Беларусі яго чакаюць катаванні або жорсткае абыходжанне.
Рэжым Лукашэнкі: сістэматычныя рэпрэсіі і фальсіфікацыя выбараў
Беларускі рэжым Аляксандра Лукашэнкі вядомы сваімі масавымі рэпрэсіямі супраць грамадзянскай супольнасці, асабліва пасля фальсіфікаваных прэзідэнцкіх выбараў у жніўні 2020 года. Гэтыя выбары сталі каталізатарам для найбуйнейшых у гісторыі краіны пратэстаў, якія жорстка душыліся рэжымам.
Фальсіфікацыя выбараў 2020 года
Выбары 2020 года ў Беларусі суправаджаліся шматлікімі парушэннямі. Міжнародныя назіральнікі, уключаючы прадстаўнікоў АБСЕ, не былі дапушчаныя да назірання за выбарамі, а мясцовыя незалежныя назіральнікі паведамлялі пра масавыя парушэнні: ад падробкі бюлетэняў да перашкод для рэгістрацыі незалежных кандыдатаў. Еўрапейскі саюз і ЗША не прызналі вынікі выбараў, лічачы іх нелегітымнымі.
Спасылкі на фальсіфікацыі выбараў і рэакцыю міжнароднай супольнасці:
- Справаздача АБСЕ аб выбарах у Беларусі 2020 года (англ.): OSCE ODIHR Report
- Рэакцыя ЕС на выбары ў Беларусі (англ.): European Council on Belarus 2020 Elections
Катаванні і рэпрэсіі пасля выбараў
Пасля выбараў 2020 года тысячы беларусаў былі затрыманы, падвергліся катаванням і працяглым турэмным тэрмінам за ўдзел у пратэстах. Паводле даных праваабарончай арганізацыі Human Rights Watch, беларускія сілавікі сістэматычна прымянялі катаванні да затрыманых, уключаючы пабоі, электрашок і сэксуальнае гвалт.
Задокументаваныя выпадкі катаванняў і парушэнняў правоў чалавека:
- Справаздача Amnesty International аб катаваннях у Беларусі (рус.): Amnesty International: Беларусь
- Справаздача Human Rights Watch аб рэпрэсіях у Беларусі (англ.): HRW: Crackdown on Protesters in Belarus
У цяперашні час у Беларусі знаходзіцца больш за 1368 палітычных зняволеных, большасць з якіх асуджаны за ўдзел у мірных акцыях пратэсту. Гэтыя людзі падвяргаюцца жорсткаму абыходжанню, і існуе значная пагроза іх жыццю і здароўю.
Міжнародная рэакцыя і адказнасць Швецыі
Рашэнне шведскіх уладаў дэпартаваць беларускага актывіста, нягледзячы на яўныя рызыкі яго затрымання і магчымага жорсткага абыходжання на радзіме, выклікае сур’ёзныя пытанні адносна прыхільнасці Швецыі міжнародным прававым нормам і абароне правоў чалавека. Еўрапейскія краіны павінны быць больш адказнымі і ўважлівымі ў адносінах да пытанняў прадастаўлення прытулку тым, хто шукае абароны ад палітычных рэпрэсій.
Міжнародная супольнасць павінна ўзмацніць ціск на рэжым Лукашэнкі, патрабуючы вызвалення ўсіх палітычных зняволеных і правядзення незалежнага расследавання ўсіх выпадкаў катаванняў і жорсткага абыходжання. Важна, каб краіны, якія прадастаўляюць прытулкі, выконвалі свае абавязкі па абароне правоў чалавека і не дапускалі падобных трагічных памылак, як гэта адбылося ў выпадку з дэпартацыяй беларускага актывіста са Швецыі.
Дзяніс Рузавін / Абзора